Vragen staat vrij.
Tenzij het móet.
Maar in beide gevallen is het: Nee heb je, ja kun je krijgen.
Wanneer je leven grotendeels wordt bepaald door het móeten stellen van vragen, hoe verhoudt zich dat dan tot de vrije wil?
Nou zijn er heel veel soorten vragen: zoals vragen die je jezelf kunt stellen, vragen die je anderen kunt stellen. Twijfels. Filosofische vragen. Psychologische vragen: introspectie en retrospectie.
Vragen om de verantwoordelijkheid uit de weg te gaan.
En vragen waar we antwoorden op willen.
Even een paar voorbeelden:
Eerst de vragen die je jezelf kunt stellen. Bijvoorbeeld de grote levensvragen:
"Wat is de zin van het leven?"
Dan de vragen die je moet stellen, omdat je anders waarschijnlijk hulpeloos zou liggen kwijleballen in je rolstoel:
"J., wil je mij een boterhammetje maken?" " Tuurlijk F., Wil je er één of twee? En wil je met kaas of met jam?"
"J., mag ik een kopje koffie?"
"M., wil je me eerst even de medicijnen geven, voordat je me gaat wassen?"
Vervolgens de verantwoordelijkheidsvraag:
Je staat in de winkel en kunt niet kiezen uit twee leuke truitjes. Je had allang besloten dat je ze allebei wilt, maar vraagt toch aan je man: "Welke zal ik nemen?", omdat je hem al zo goed kent dat je weet dat hij zal zeggen: "Ach, neem ze toch allebei!"
Twijfel:
"Heb ik het wel goed gedaan?"
Introspectie:
"Mijn leven zit in een sleur. Ik voel me een sudderlapje; er gebeurt niets spannends meer."
Hoe doorbreek ik dat patroon? Hoe word ik weer een spetterend biefstukje?
En tenslotte:
Filosofische vragen:
Bestaat de vrije wil? En zo ja wat is dat dan? En geldt dat voor iedereen?
Vrije wil veronderstelt het vermogen tot denken. Zoals ik in een vorig stukje betoog.
Maar is er nog meer nodig?
Wanneer je wél over denkvermogen beschikt, maar niet kunt handelen (met andere woorden: als je je gedachten niet tot uitvoering kunt brengen) is er dan ook sprake van een vrije wil?
Je bent dan namelijk afhankelijk van anderen. Jij bedenkt iets, en zij moeten dat voor jou uitvoeren. Je wordt dan een soort van twee-eenheid, waarbij de één zich volledig in dienst stelt van de ander. Een heel bijzondere situatie. Maar voor beiden niet altijd benijdenswaardig.
Daarbij maakt het uiteraard wel veel verschil of je een partner bent of een (zieken)verzorgende.
Want als "partner-van" heb je evenmin weinig keuze, zodat het begrip "vrije wil" ook voor jou dubieus is.
In mijn optiek is de filosofie er, om vragen te stellen. Te twijfelen aan alles. Twijfel is goed. Zekerheden verlammen. Stoppen groei en ontwikkeling.
Maar toch kunnen we niet zonder antwoorden. Dus: al redenerend raak ik ervan overtuigd dat, om te kunnen spreken van vrije wil, er aan een aantal voorwaarden moet worden voldaan:
Er moet worden beschikt over
- denkvermogen (redeneren)
- handelingsvaardigheid (doen)
- keuzemogelijkheid (morele afweging).
Ergo: Door mijn omstandigheden beschik ik niet meer volledig over vrije wil. Niet meer zoals vroeger.
Toch zei onlangs een verzorgende tegen mij: "eigenlijk gebeurt alles wat jij wilt en zoals jij het wilt."
Dus: misschien dan toch????
Oké, maar het voelt als eenrichtingsverkeer, en wat ik mis, is dat ik nooit iets terug kan doen. Niet iemand anders kan helpen in praktische zin. Zoals -heel simpel- voor J. een boterhammetje maken en voor M. een kopje koffie inschenken. En dat heeft gevolgen voor mijn gevoel van eigenwaarde en zingeving.
Omdat zingeving voor mij vooral zit in het bedenken van wat anderen van mij nodig zouden kunnen hebben, en hen dat dan geven. Ongevraagd. Zodat ik me daardoor verder kan ontwikkelen.
Als het doel van de vrije wil vooral is dat het dient tot het verheffen van moraal, dan voelt het als een absolute verarming dat ik dat steeds minder kan combineren met de zin van het leven (zoals die voor mij geldt).
Het voornaamste aspect van de vrije wil, namelijk het denken, leidt weliswaar tot een vergroting van het bewustzijn, maar dat is vooral een individueel proces. En niet primair iets dat je deelt met anderen.
Is het leven van mensen die niet volledig over een vrije wil beschikken daarmee slechts een doel op zich geworden?????
Dat is dus één groot vraagteken.....
Wandeling
Onze gesprekken werden langzaam
onze vragen beantwoordden we met kijken
naar de langzame wereld om ons heen
de dorpen en landerijen in de diepte
de vogels bijna verdwijnend in de hemel
we gingen zitten kijken naar deze prachtige
onverschilligheid van de wereld
naar de overbodigheid van onze vragen
Rutger Kopland
(Uit: ‘Toen ik dit zag’, 2008)
CITATEN:
Life's most persistent and urgent question is, 'What are you doing for others?'
Positive feelings come from being honest about yourself and accepting your personality, and physical characteristics, warts and all; and, from belonging to a family that accepts you without question.
